Autor članka: Predrag Krsmanović

 

Poseban penzijski staž u Federaciji BiH – stručni članak

 

Sažetak: U radu su obrađena neka od najvažnijih pitanja koja se tiču posebnog penzijskog staža u Federaciji BiH. Prema federalnim propisima, ova specifična kategorija penzijskog staža u Federaciji BiH priznaje se licima koja su uzela učešće u pripremama za odbranu Bosne i Hercegovine u vremenskom periodu propisanom zakonom. Prava koja se stiču po osnovu posebnog staža regulisana su brojnim propisima, od kojih su oni najvažniji predstavljeni u ovom radu. Rad pokušava rasvijetliti i neka od najvažnijih praktičnih pitanja koja se, između ostalog, tiču uslova i načina za priznavanje prava na redovnu, invalidsku i prijevremenu starosnu penziju po federalnim zakonima o penzijskom i invalidskom osiguranju, kao i prava na prijevremeno povoljnije penzionisanje po određenim federalnim zakonima i drugim propisima.

 

Ključne riječi: poseban-staž-penzijski-osiguranja-radni-dvostrukom-trajanju-oružane-snage-borci-penzija-starosna-prijevremena-povoljnija-pripadnici-paravojne-uslovi-vremenski-period-nadležnost.

---

UVOD

Čini se da vezano za poseban penzijski staž u Federaciji BiH postoje određena nerazjašnjena pitanja i dileme.
Neka od tih pitanja obrađena su u ovom radu kako bi se ova složena materija pojednostavila i približila što većem broju potencijalno zainteresovanih čitalaca.
Radi boljeg razumijevanja pojma „poseban staž“, te s njim usko vezanih pojmova „staž osiguranja“ i „penzijski staž“ date su kraće definicije ovih najvažnijih pojmova.
Pojam posebnog staža koji se, pod određenim uslovima, uračunava u ukupan penzijski staž, bio je prisutan i razrađen u sistemu penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.
Poslije raspada ove bivše savezne države, ovaj specifični oblik penzijskog staža preuzet je u državama nastalim na teritoriji bivše SFRJ, među kojima i u Republici Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, kako u Federaciji BiH, tako i u Republici Srpskoj.
Zbog obimnosti materije, rad se neće baviti posebnim stažom izvan Federacije BiH, ali će pokušati detaljnije obraditi najvažnija pitanja koja se tiču tog staža u Federaciji.
U tom smislu predstavljeni su najvažniji federalni i drugi propisi koji se odnose na poseban penzijski staž, i dat detaljan pregled propisa koji regulišu ova pitanja u Federaciji.
Takođe su detaljnije prikazana prava koja se po osnovu posebnog staža priznaju po saveznom Zakonu o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ, propisima Federacije, te domaćim i međunarodnim sporazumima o socijalnom osiguranju.
Konkretizovana su i lica kojima se priznaje poseban staž, kao i lica kojima se ne priznaje taj staž, vremenski period koji se u Federaciji može priznati u poseban staž, način uračunavanja posebnog staža u penzijski staž, nadležnost nosioca osiguranja, vremenski period koji se u Federaciji može priznati u poseban staž, razlike u odnosu na raniji federalni Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju i novine u pogledu sticanja prava na redovnu starosnu penziju, koji se tiču posebnog staža. Prikazane su i određene razlike i novine u pogledu posebnog staža u sadašnjem, u odnosu na raniji federalni Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju.
U radu se pokušava odgovoriti i na neka važna pitanja iz prakse, koja se tiču uslova za priznavanje prava na prijevremeno povoljnije penzionisanje, koji u federalnom Zakonu o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata, čini se, nisu dovoljno i jasno regulisani, te dotaknuta i neka druga pitanja koja se tiču ove teme.

---

---

---

1. Definisanje pojmova penzijskog staža, staža osiguranja i posebnog staža

S obzirom na moguće nedovoljno poznavanje značenja pojmova „penzijski staž“, „poseban staž“ i „staž osiguranja“, radi njihovog boljeg razumijevanja ovi pojmovi biće  kratko definisani u nastavku.
Penzijski staž predstavlja zbir svih vremenskih perioda provedenih unutar obaveznog osiguranja i svih vremenskih perioda provedenih izvan obaveznog osiguranja, koji se, pod određenim uslovima, računaju u penzijski staž.
Pod stažom osiguranja podrazumijevaju se samo oni vremenski periodi koji su provedeni unutar obaveznog osiguranja, s tim što taj staž može da se računa sa efektivnim i uvećanim trajanjem (tkzv. beneficirani staž).
Najčešći oblik ovog staža u praksi je radni staž, tj. staž proveden u radnom odnosu (kod poslodavca ili samostalno).
Posebnim stažom smatraju se samo oni vremenski periodi koji su provedeni izvan obaveznog osiguranja (ukoliko se, po određenim zakonima, računaju u penzijski staž).
Najčešći oblik ovog staža u praksi je ratni staž, tj. staž proveden u oružanim snagama.

---

2. Poseban staž u bivšoj SFR Jugoslaviji

Priznavanje vremena provedenog u oružanim formacijama za vrijeme ratnih sukoba u penzijski staž, u vidu tkz. posebnog staža, bilo je praktikovano i u bivšoj SFRJ.
Pravo na ovu vrstu privilegovanog penzijskog staža u toj bivšoj saveznoj državi bilo je priznato:

1. borcima narodnooslobodilačkog rata (NOR), kojima je u poseban staž u dvostrukom trajanju bilo priznato vrijeme od stupanja u narodnooslobodilačku borbu, odnosno od početka aktivnog i organizovanog rada za narodnooslobodilačku borbu, u vremenskom periodu počev od 6. aprila 1941. godine, pa do 15. maja 1945. godine, a koje vrijeme je računato u posebni staž u dvostrukom trajanju,[1]
2. učesnicima narodnooslobodilačkog pokreta Grčke – državljanima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, i to za isti vremenski period (od 6. aprila 1941. godine do 15. maja 1945. godine)[2],
3. učesnicima španskog nacionalno-oslobodilačkog i revolucionarnog rata, za vremenski period od 1936. do 1939. godine.[3]

---

3. Poseban staž u Republici Hrvatskoj

Za vrijeme provedeno u Domovinskom ratu poseban staž u dvostrukom trajanju u Republici Hrvatskoj priznaje se hrvatskim braniocima koji su zaposleni ili im se staž osiguranja računa po drugoj osnovi.
Braniocima  koji nisu zaposleni ili ne ostvaruju staž osiguranja po drugoj osnovi, vrijeme provedeno u Domovinskom ratu takođe se računa kao poseban staž u dvostrukom trajanju, u skladu sa propisima o odbrani.[4]
Naknadno je hrvatskim braniocima iz Domovinskog rata, koji su nakon demobilizacije ostvarili pravo na novčanu naknadu na osnovi privremene nesposobnosti za rad, svo vrijeme korištenja te naknade priznavano kao poseban staž u jednostrukom trajanju.
Pored toga, onima koji nakon 30.06.1996. godine nisu bili zaposleni ili koji nisu ostvarili staž osiguranja, odnosno poseban staž po drugom osnovu, a obavljali su zadatke u jedinicama Ministarstva unutrašnjih poslova, odnosno Ministarstva odbrane Republike Hrvatske, to razdoblje računa se kao poseban staž u jednostrukom trajanju.[5]

---

4. Poseban staž u Bosni i Hercegovini

Poseban staž u Bosni Hercegovini regulisan je u oba entiteta entitetskim propisima.
Zbog obimnosti materije, poseban staž u Republici Srpskom biće kratko prikazan samo kroz odredbe koje se na taj staž odnose u zakonu kojim je regulisano penzijsko i invalidsko osiguranje.

---

5. Poseban staž u Republici Srpskoj

U Republici Srpskoj poseban penzijski staž u dvostrukom trajanju priznaje se:

1. borcima, odnosno pripadnicima oružanih snaga Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije ili vojnih formacija pod komandom tih snaga, za vrijeme oružanih sukoba na teritoriji te države, od 17. avgusta 1990. do 19. maja 1992. godine,
2. borcima, odnosno pripadnicima Vojske Republike Srpske, za vrijeme oružanih sukoba na teritoriji bivše BiH, od 19. maja 1992. godine.
3. pripadnicima Ministarstva unutrašnjih poslova, takođe za vrijeme oružanih sukoba na teritoriji bivše BiH, od 19. maja 1992. godine.

Svim pomenutim kategorijama pripadnika oružanih snaga u poseban staž u dvostrukom trajanju računa se i vrijeme provedeno u zarobljeništvu, kao i vrijeme provedeno na liječenju i medicinskoj rehabilitaciji, zbog posljedica bolesti ili povreda zadobijenih u oružanim sukobima i zarobljeništvu, i to zaključno sa danom demobilizacije, odnosno sa danom oslobađanja iz zarobljeništva ili završetka liječenja i medicinske rehabilitacije, a najdalje do 19. juna 1996. godine. [6]

Vremenski period koji je rješenjem utvrđen u poseban staž u dvostrukom trajanju ne računa se u staž osiguranja, i to bez obzira na to da li je unesen u matičnu evidenciju nosioca osiguranja u Republici Srpskoj.[7]

---

6. Poseban staž u Federaciji BiH

 

6.1. Zakoni i uredbe koji se tiču posebnog staža

Prava i privilegije koji se stiču po osnovu posebnog staža u Federaciji su regulisana sa mnogo propisa, od kojih su najvažniji:

1. savezni Zakon o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja (“Službeni list SFRJ”, br, 23/82, 77/82, 75/85, 8/87, 65/87, 87/89, 44/90, 41/94),
2. raniji federalni Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službene novine Federacije BiH”, br. 29/98, 49/00, 32/01, 73/05, 59/06, 4/09 i 55/12),
3. sadašnji federalni Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službene novine Federacije BiH”, br. 13/18 i 93/19 – Ustavni sud Federacije Bosne i Hercegovine, 90/21 i 19/22),
4. Zakon o pravima boraca i članova njihovih porodica („Službene novine Federacije BiH“ broj 33/04, 56/05, 70/07, 9/10, 95/13 – Ustavni sud Federacije BiH, 90/17 i 29/22),
5. Zakon o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata (“Službene novine Federacije BiH” broj 41/13, 23/14 – Ustavni sud Federacije BiH, i 90/17), – stupio na snagu dana 30.05.2013. godine,
6. Zakon o potvrđivanju prava na prijevremenu starosnu penziju ostvarenu pod povoljnijim uslovima (“Službene novine Federacije BiH” br. 42/11 i 37/12),
7. Uredba o povoljnijem uslovima za sticanje prava na starosnu penziju vojnih osiguranika Vojske Federacije Bosne i Hercegovine (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/00, 21/01 i 25/01 – Uredba I),
8. Uredba o povoljnijim uslovima za sticanje prava na starosnu penziju vojnih osiguranika Vojske Federacije Bosne i Hercegovine (“Službene novine Federacije BiH”, br. 18/04, 27/04 i 47/04 – Uredba II)
9. Uredba o sticanju prava na starosnu penziju pod povoljnijim uslovima pripadnika bivše Vojske Federacije Bosne i Hercegovine i državnih službenika i namještenika bivšeg Federalnog ministarstva odbrane (“Službene novine Federacije BiH”, br. 75/06, 58/07, 89/07 i 31/08 – Uredba III)[8].
10. Uredba o kriterijima, načinu i postupku priznavanja vremena provedenog u odbrani Bosne i Hercegovine u penzijski staž kao poseban staž („Službene novine Federacije BiH“ broj 35/05 i 75/09).

6.2. Domaći i međunarodni sporazumi

Pitanja koja se tiču posebnog staža djelimično su regulisana i domaćim i međunarodnim sporazumima i ugovorima, među kojima se, kao najvažniji za ovu materiju, izdvajaju:

1. Sporazum o međusobnim pravima i obavezama u sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja (“Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine” broj 24/00 – u daljem tekstu Sporazum), koji su zaključila tri bosansko-hercegovačka nosioca osiguranja,
2. Ugovor o socijalnom osiguranju između Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske (“Službeni glasnik Bosne i Hercegovine” broj 39/01),
3. Sporazum između Bosne i Hercegovine i Savezne Republike Jugoslavije o socijalnom osiguranju („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ – Međunarodni ugovori broj 16/03),
4. Sporazum o socijalnom osiguranju između Bosne i Hercegovine i Republike Slovenije (“Službeni Glasnik BiH “, broj 8/07 – dodatak Međunarodni ugovori).

---

 

---

U nastavku slijedi kraći osvrt na pitanja koja se tiču posebnog staža, koja su regulisana naprijed navedenim propisima.

6.3. Prava po osnovu posebnog staža po saveznom Zakonu o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ

Obim prava po osnovu posebnog staža, pored njegove dužine, po tom Zakonu zavisio je i od toga da li su lica, kojima se to pravo priznaje, u narodnooslobodilačku borbu stupili, odnosno aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu započeli prije 09. septembra 1943. godine, ili kasnije, zbog čega će obje kategorije tih lica biti posebno razmatrane.

6.3.1 Borci NOR-a od prije 09. septembra 1943. godine

Borci koji su u narodnooslobodilačku borbu stupili, odnosno aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu započeli prije 09. septembra 1943. godine, pravo na penziju imali su pod povoljnijim uslovima u odnosu na druge borce NOR-a i druge osiguranike.

Tako, na primjer, ovi borci sticali su pravo na starosnu penziju:

1) bez obzira na godine života – kad navrše penzijski staž od 35 godina (muškarac) odnosno 30 godina (žena);
2) kad navrše 55 godina (muškarac), odnosno 50 godina života (žena) – ako su imali najmanje 20 godina penzijskog staža navršenog bilo kada.[9]

Takvim borcima koji su imali najmanje 15 godina penzijskog staža, od čega najmanje deset godina staža osiguranja, posebna komisija mogla je izuzetno priznati pravo na starosnu penziju bez obzira na godine života, ako utvrdi da je to potrebno s obzirom na opšte stanje njihovog zdravlja i radne sposobnosti.[10]

Pri utvrđivanju penzije takvim borcima penzijski osnov se uzimao najmanje u visini koja odgovara prosjeku ličnih dohodaka radnika ostvarenih u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji u poslednjoj godini prije godine u kojoj se penzija ostvaruje, uvećanom za 30%.[11]

Penzije utvrđene na taj način povećavale su se za svaku dalju godinu penzijskog staža preko 15 godina – muškarcu po 2%, a ženi po 2,5% penzijskog osnova, s tim da je tako utvrđena penzija za staž od 35 godina (muškarac), odnosno 30 godina (žena) mogla da iznositi najviše 85% penzijskog osnova.[12]
Borcima NOR-a od prije 9. septembra 1943. godine, koji su ostvarili penziju sa penzijskim stažom manjim od 35 godina (muškarac), odnosno 30 godina (žena), iznos penzije obračunate prema navršenom penzijskom stažu povećavao se za 60%, s tim da je tako povećana penzija mogla iznositi najviše 85% penzijskog osnova. [13]

Ukoliko su uz lični dohodak primali i borački dodatak, takvim borcima se borački dodatak uračunavao u penzijski osnov za određivanje penzije.[14]

6.3.2 Borci NOR-a od 09. septembra 1943. godine ili kasnije

Ovi borci NOR-a su pravo na penziju ostvarivali pod istim uslovima i na isti način kao i drugi osiguranici, osim što im je, ukoliko su na osnovu navršenog penzijskog staža ostvarili penziju nižu od 85% penzijskog osnova, iznos penzije bio utvrđivan i povećavan u određenim procentima, koji su zavisili od toga kada su stupili u borbu, pa im je penzijski osnov,  prema navršenom penzijskom stažu, povećavan na slijedeći način:

1) borcu NOR-a od 9. septembra 1943. do kraja te godine – za 60%;

2) borcu NOR-a od 1944. godine – za 30%;

3) borcu NOR-a od 1945. godine – za 10%.[15]

Ovako uvećana visina penzijskog osnova nije mogla iznositi više od 85% od penzijskog osnova.[16]

6.4. Prava po osnovu posebnog staža po ranijem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju

6.4.1. Lica kojima se priznaje poseban staž

Odredbama ranijeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, pravo na poseban penzijski staž u Federaciji priznato je licima koja su uzela učešće u pripremama za odbranu i u odbrani Bosne i Hercegovine, i to pripadnicima:

1. Armije Republike Bosne i Hercegovine,
2. Hrvatskog vijeća obrane,
3. organa unutrašnjih poslova.[17]

Sve navedene naoružane formacije ulazile su u sastav regularnih Oružanih snaga Armije Republike Bosne i Hercegovine.[18]

Kriteriji, način i postupak priznavanja vremena provedenog u odbrani Bosne i Hercegovine u penzijski staž kao poseban staž u Federaciji BiH regulisani su Uredbom o kriterijima, načinu i postupku priznavanja vremena provedenog u odbrani Bosne i Hercegovine u penzijski staž, kao poseban staž. Ovom Uredbom, u odnosu na pomenuti  federalni Zakon, nešto je proširen i preciziran krug lica kojima se vrijeme provedeno u pripremama za odbranu i u odbrani Bosne i Hercegovine, priznaje u penzijski staž, kao posebni staž, jer se takav status priznaje pripadnicima:

1. Hrvatskog vijeća odbrane,
2. Armije Republike Bosne i Hercegovine,
3. organa unutrašnjih poslova, i to aktivnog i rezervnog sastava policije, te
4. službenika i namještenika nadležnog ministarstva odbrane.[19]

6.4.2. Lica kojima se ne priznaje poseban staž

Pravo na poseban penzijski staž u Federaciji ne priznaje se pripadnicima bilo kojih drugih oružanih i/ili vojnih formacija koje po propisima koji regulišu ovu materiju nisu ulazili u sastav Oružanih snaga Armije Republike Bosne i Hercegovine, i to bez obzira na to da li uzeli učešće u pripremama za odbranu i u odbrani Bosne i Hercegovine.
Iz citiranih odredaba pomenute Uredbe slijedi da se pravo na poseban staž u dvostrukom trajanju, koji se uračunava u penzijski staž, odnosi isključivo na pripadnike Armije Republike Bosne i Hercegovine, Hrvatskog vijeća odbrane, aktivnog i rezervnog sastava policije nadležnog organa unutrašnjih poslova i pripadnike nadležnog ministarstva odbrane, odnosno na legalne pripadnike Oružanih snaga, koji su učestvovali u odbrani Bosne i Hercegovine.
Takvo pravo ni po navedenoj Uredbi, niti po drugim postojećim i ranijim propisima, ne odnosi se na pripadnike Patriotske lige, Zelenih beretki, bivše JNA, ili drugih vojnih ili paravojnih formacija, ili bilo kojih drugih naoružanih ili nenaoružanih vojnih i civilnih formacija (kao što su pripadnici Civilne zaštite),
zbog čega nema valjanog materijalno-pravnog osnova da se vrijeme provedeno u takvim formacijama priznaje u poseban penzijski staž.
Pored toga, status pripadnika Oružanih snaga Republike Bosne i Hercegovine regulisan je i odredbama Uredbe sa zakonskom snagom o Oružanim snagama Republike BiH, kojima je propisano:

Oružane snage Republike čini Armija Republike. U slučaju rata oružane snage, pored Armije, čine i policija i naoružani sastavi koji se stavljaju pod jedinstvenu komandu oružanih snaga Republike.

Pod naoružanim sastavima u smislu stava 1. ove Uredbe podrazumijevaju se radnici koji rade na poslovima fizičkog obezbjeđenja u preduzećima i drugim pravnim licima, radnici carinske službe i drugih pograničnih organa.

I iz sadržaja citiranih odredaba slijedi da pripadnike Oružanih snaga Republike Bosne i Hercegovine u miru čine samo pripadnici Armije R BiH, a, u slučaju rata,  još i policija i naoružani sastavi koji se stavljaju pod jedinstvenu komandu Oružanih snaga, s tim da se pod pripadnicima naoružanih sastava podrazumijevaju isključivo radnici koji rade na poslovima fizičkog obezbjeđenja u preduzećima i drugim pravnim licima, radnici carinske službe i drugih pograničnih organa.

6.4.3. Lica koja ispunjavaju zakonske uslove, a kojima se ne priznaje poseban staž

Licima koja ispunjavaju sve zakonske uslove za priznavanje posebnog staža, vrijeme provedeno u Oružanim snagama neće se računati u poseban ili bilo koji drugi staž, ukoliko su pravosnažnom presudom osuđena zbog krivičnog djela ratnog zločina.[20]

6.4.4. Vremenski period koji se u Federaciji može priznati u poseban staž

Prvobitno se poseban staž računao u vremenskom u periodu od 30. aprila 1991. do 22. decembra 1995. godine.[21]

Međutim, Zakonom o izmjenama i dopunama tog Zakona, koje se primjenjuju od 01.01.2009. godine, izmijenjen je vremenski period za koji se priznaje poseban staž, tako da se isti sada računa u vremenskom periodu od 18. septembra 1991. do 23. decembra 1995. godine.

Prema tome, licima kojima se priznaje poseban staž, a koja su u Oružanim snagama Republike Bosne i Hercegovine proveli određeno vrijeme i nakon 23. decembra 1995. godine, taj vremenski period ne može se zakonito računati u poseban staž.

6.4.5. Uračunavanje posebnog staža u penzijski staž

Po ranijem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju poseban staž se u obavezno računao u penzijski staž (ex lege -po sili zakona, tako da za njegovo uračunavanje u penzijski staž nije bila potrebna, niti se mogla dati bilo kakva saglasnost lica na koga se taj staž odnosi.
Stoga se osiguranici koji su po tom Zakonu ostvarili pravo na poseban staž nisu mogli zakonito odreći tog staža, odnosno tražiti da im se taj staž ne računa u penzijski staž, kako bi im se omogućilo da produže staž osiguranja.
Međutim, odredbama sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju po ovom pitanju došlo je do značajnih izmjena, o kojima će biti riječi kasnije, prilikom obrade posebnog staža po tom Zakonu.

6.4.6. Nadležnost nosioca osiguranja

U slučaju kada je nakon 30.04.1992. godine ostvaren samo poseban staž koji se priznaje prema propisima Federacije Bosne i Hercegovine, tada je za odlučivanje o pravu na penziji nadležan isključivo nosilac osiguranja u Federaciji Bosne i Hercegovine (kao i u slučaju kada je staž osiguranja ostvaren isključivo na teritoriji koju sada pokriva Federacija Bosne i Hercegovine odnosno).[22]

6.4.7. Ko osigurava sredstva za pokriće penzija na osnovu priznatog posebnog staža?

Prema ranijem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju sredstva za pokriće dijela visine penzije koji je priznat po osnovu posebnog staža, osiguravaju se u Budžetu Federacije Bosne i Hercegovine.
To znači da se ova sredstva ne osiguravaju iz doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, niti iz prihoda po osnovu dobrovoljnog osiguranja, prihoda od imovine kojom raspolaže nosilac osiguranja, sredstava od gotovinskog dijela privatizacije u skladu sa zakonom koji reguliše oblast privatizacije preduzeća prihoda koje svojom djelatnošću ostvari nosilac osiguranja i drugih prihoda.

6.5. Prava po osnovu posebnog staža po sadašnjem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju

Vezano za lica kojima se priznaje pravo na poseban staž, osiguranje sredstava, kao i vremenski period za koji se priznaje taj staž, sadašnjih federalni Zakon ne razlikuje se od ranijeg.
Naime, i po ovom Zakonu, poseban staž priznaje se licima koja su uzela učešće u pripremama za odbranu BiH, odnosno koja su uzela učešće u odbrani BiH kao pripadnici Armije Republike BiH, odnosno Hrvatskog vijeća obrane i organa unutrašnjih poslova, u vremenskom periodu od 18. septembra 1991. godine do 23. decembra 1995. godine, a sredstva za pokriće dijela visine penzije po osnovu priznatog staža osiguravaju se u budžetu Federacije.[23]
Isto tako, i po ovom Zakonu, poseban staž ne čini staž osiguranja, bez obzira na to da li je unesen u matičnu evidenciju nosioca osiguranja.[24]
Zakoni su identični i u pogledu uračunavanja ovog staža u penzijski staž za lica koja su pravosnažnom presudom osuđena zbog krivičnog djela ratnog zločina, jer se takvim licima ni po ovom Zakonu poseban staž ne računa se u penzijski staž.

6.5.1. Razlike u odnosu na raniji federalni Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju

Vezano za poseban staž u ranijem i sadašnjem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju postoje znatne razlike o kojima će više riječi biti u nastavku.

6.5.2. Novine u pogledu sticanja prava na redovnu starosnu penziju

Prema ranijem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju pravo na tkz. redovnu starosnu penziju priznavalo se osiguranicima koji navrše 40 godina penzijskog staža, bez obzira na godine života.[25]

Stoga su lica sa posebnim stažom ovaj zakonski uslov za ostvarivanje prava na starosnu penziju (40 godina penzijskog staža , bez obzira na godine života) mogla lakše ispuniti u odnosu na lica koja nisu imala priznat poseban staž, budući da se poseban staž uračunava u penzijski staž.

Međutim, sadašnjim federalnim Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju pravo na starosnu penziju uslovljeno je navršenjem  40 godina staža osiguranja, bez obzira na godine života, zbog čega lica sa posebnim stažom ovaj zakonski uslov za ostvarivanje prava na starosnu penziju sada mogu ispuniti pod istim uslovima kao i lica koja nemaju priznat poseban staž, jer se poseban staž ne uračunava u staž osiguranja.

6.5.3. Novine u pogledu sticanja prava na izuzetnu prijevremenu starosnu penziju

Slično kao i kod redovne starosne penzije, osiguranicima sa priznatim posebnim stažom po ranijem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju mogli su lakše ispuniti i uslove za tkzv. prijevremenu starosnu penziju, jer se to pravo po ranijem Zakonu priznavalo na osnovu navršenog broja godina života i navršenog broja godina penzijskog staža, a u taj staž uračunava se i poseban staž.[26]

U sadašnjem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju uvedena je terminološka novina po kojoj se prijevremena starosna penzija sada naziva izuzetnom prijevremenom starosnom penzijom.
Pravo na ovu vrstu starosnu penziju, do prvih izmjena tog Zakona, priznavalo se na dva načina:

– na osnovu navršenog broja godina života i navršenog broja godina staža osiguranja (za žene i za muškarce),[27] ali i

– na osnovu  navršenja 40 godina penzijskog staža i najmanje 62 godine života.[28]

Ipak, vezano za “izuzetnu” prijevremenu starosnu penziju, prvobitne odredbe federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju su izmjenjene prilikom prvih izmjena tog Zakona, i to na način da se sada izuzetna prijevremena starosna penzija priznaje osiguranicima koji imaju  40 godina staža osiguranja, s tim da se starosna granica za ostvarivanje prava na starosnu penziju iz člana 40. Zakona tog  Zakona (tj. starosna granica od 65 godina života), osiguranicima koji imaju priznat poseban penzijski staž snižava za ukupno priznati posebni staž, ali se ta granica ne može sniziti ispod 58 godina života.[29]

Na taj način je starosna granica iz prvobitnog teksta federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju za ostvarivanje prava na izuzetnu prijevremenu starosnu penziju, u pogledu navršenog broja godina života po tom Zakonu, počev od 18.11.2021. godine, sa 62 godine, snižena na 58 godina života.

Prema tome, osim što je snižena pomenuta u pogledu navršenog broja godina života, ovim izmjenama je pravo na izuzetnu prijevremenu starosnu penziju uskraćeno svim ostalim osiguranicima koji nemaju poseban penzijski staž, jer se prvobitnim odredbama to pravo priznavalo i osiguranicima sa beneficiranim stažom (stažom sa uvećanim trajanjem), dok se pomenutim izmjenama ovo pravo priznaje isključivo osiguranicima koji imaju priznat poseban penzijski staž.

Do stupanja na snagu tih izmjena i dopuna, poseban staž nije mogao uopšte uticati na sticanje prava na izuzetnu prijevremenu starosnu penziju, jer je ta penzija, po prvobitnom tekstu federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, i za žene i za muškarce, bila uslovljena isključivo godinama života i stažom osiguranja, u koji staž ne ulazi poseban staž.[30]

Za razliku od izuzetne prijevremene starosne penzije, poseban staž i prije pomenutih izmjena, mogao je, a i dalje može uticati na sticanje prava na takozvanu redovnu starosnu penziju, jer je to pravo  uslovljeno navršenim godinama života i navršenim penzijskim stažom, u koji staž ulazi i poseban staž.[31]

6.5.4. Novine u pogledu uračunavanje posebnog staža u penzijski staž

I po ovom pitanju sadašnji federalni Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju sadrži značajne izmjene u odnosu na raniji.
Ove izmjene prvenstveno se odnose na način, odnosno mogućnost uračunavanje posebnog staža u penzijski staž.[32]
Naime, po sadašnjem Zakonu uračunavanje posebnog staža u penzijski staž licima koja na to imaju pravo može se izvršiti samo uz pismenu saglasnost lica na koga se taj staž odnosi,[33] dok je, prema ranijem Zakonu, uračunavanje posebnog staža u penzijski staž vršeno ex lege, bez mogućnosti lica koje ga je ostvarilo da se tog staža odrekne.

6.5.5. Novine u pogledu vrijednosti ličnih bodova po osnovu posebnog staža

U sadašnjem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju visina svih penzija određuje se na potpuno drugačiji način u odnosu na raniji federalni Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju.

Prema ranijem Zakonu, visina penzije utvrđivala se u određenom procentu od penzijskog osnova, dok se, prema sadašnjem Zakonu, visina penzije utvrđuje na osnovu ličnih bodova osiguranika.

Ukoliko osiguranik ima priznat i poseban staž, tada se visina penzije po sadašnjem Zakonu određuje zbrajanjem ličnih bodova osiguranika dobivenih na osnovu staža osiguranja (tkz. redovan ili radni staž) i ličnih bodova dobivenih na osnovu posebnog staža.

Prvobitnim odredbama sadašnjeg Zakona bilo je propisano da lični bodovi za svaku priznatu punu godinu ostvarenog posebnog staža iznose 0,5  bodova, za svaki mjesec iznose 0,041666 bodova, a za svaki dan 0,001388 bodova, što je iznosilo jednu polovinu ličnih bodova koji se dobivaju za svaku priznatu punu godinu ostvarenog staža osiguranja (tkzv. redovnog staža).[34]

Prvim Zakonom o izmjenama i dopunama sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju vrijednost ličnih bodova  za svaku priznatu punu godinu, za svaki mjesec i za svaki dan ostvarenog posebnog staža dvostruko je povećana, tako da je na taj način vrijednost ličnih bodova za poseban staž izjednačena sa vrijednošću bodova za staž osiguranja.[35]

6.5.6. Ko priznaje prava osiguranicima koji su penzijski staž u BiH ostvarili do 30. aprila 1992. godine?

Prema sadašnjem federalnom Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, osiguranici koji su penzijski staž u BiH ostvarili do 30. aprila 1992. godine, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, po zakonu i primjenom međunarodnih ugovora, ostvaruju kod nosioca osiguranja u Federaciji, ukoliko je njihovo posljednje osiguranje bilo na teritoriji sadašnje Federacije.[36]

Isto tako, nosilac osiguranja u Federaciji je nadležan i u slučaju ako je staž osiguranja nakon 30. aprila 1992. godine ostvaren isključivo na teritoriji sadašnje Federacije, odnosno ako je nakon tog dana ostvaren samo poseban staž, koji se priznaje po propisima Federacije.[37]

6.5.7. Isplata penzija korisnicima koji su prava ostvarili po ranijim propisima

Svim korisnicima penzije, koji su prava ostvarili po propisima koji su se primjenjivani do stupanja na snagu sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, uključujući i one koji su prava ostvarili na osnovu posebnog staža, penzija se i dalje obezbjeđuju, i to u dostignutom iznosu posljednje isplaćene penzije, odnosno penzije usklađene sa posljednjim koeficijentom prije stupanja na snagu ovog Zakona,  a dalje se usklađuje po odredbama tog Zakona.[38]

6.6. Prava po osnovu posebnog staža po Zakonu o pravima boraca i članova njihovih porodica[39]

Prema ovom Zakonu pravo na starosnu i invalidsku penziju pod povoljnijim uslovima ostvaruje se u skladu sa propisima iz oblasti penzijsko-invalidskog osiguranja.[40]

Specifične odredbe u tom Zakonu propisane su za invalidsku i starosnu za ratne vojne invalide.
Što se tiče invalidske penzije, tim odredbama propisano je da ratni vojni invalidi, kod kojih je utvrđena nesposobnost za privređivanje I kategorije, pravo na tu penziju stiču pod uslovima propisanim u Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, ali pod slijedećim uslovima:

-da je kod njih utvrđena nesposobnost za privređivanje I kategorije,
-da je ta nesposobnost utvrđena isključivo kao posljedica oštećenja organizma zbog rane, povrede ili bolesti, po kom osnovu su ostvarili vojni invaliditet,
-da im je priznat poseban staž u dvostrukom trajanju,
-da nisu bili osiguranici u vrijeme stupanja u Oružane snage.

Pravo na starosnu penziju ratni vojni invalidi po tim odredbama mogu steći na dva načina:

1. kada navrše 35 godina penzijskog staža (u koji se računa i poseban staž), bez obzira na godine života,
2. kada navrše 55 godina života i najmanje 20 godina penzijskog staža (u koji se računa i poseban staž).

Pravo na obje vrste penzije ostvaruje se pod uslovima i na način propisan Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju.

---

6.7. Prava po osnovu posebnog staža po Zakonu o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata[41]

Ovaj Zakon reguliše pravo na prijevremeno povoljnije penzionisanje boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata koji su podijeljeni u dvije kategorije:

1. korisnici prava na povoljnije penzionisanje kojima je to pravo već priznato po ranijim propisima
2. korisnici kojima se to pravo priznaje po Zakonu o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata.

6.7.1. Korisnici prava na povoljnije penzionisanje kojima je to pravo već priznato po ranijim propisima

U ovu kategoriju spadaju korisnici kojima je to pravo priznato po Zakonu o potvrđivanju prava na prijevremenu starosnu penziju ostvarenu pod povoljnijim uslovima[42]  i po i Uredbama koje su prethodile tom Zakonu[43] (“Službene novine Federacije BiH”, br. 42/11 i 37/12) zadržavaju pravo na penziju i nastavlja im se isplata penzije do isteka roka iz člana 11. ovog zakona  ostvarenu ili potvrđenu po odredbama tog zakona, ukoliko je to za njih povoljnije.

O ovoj kategoriji korisnika prava na povoljnije penzionisanje biće više riječi u nastavku, prilikom izlaganja prava na poseban staž koja su osiguranicima priznata po tim ranijim propisima.

6.7.2. Korisnici prava na povoljnije penzionisanje kojima je to pravo priznato po Zakonu o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata

Lica kojima se priznaje pravo na prijevremeno povoljnije penzionisanje po tom Zakonu podijeljena su u pet kategorija, i to:

1. pripadnici policije,
2. pripadnici bivše vojske Federacije Bosne i Hercegovine,
3. pripadnici Oružanih snaga Republike Bosne i Hercegovine[44],
4. ratni vojni invalidi,
5. vojnici Oružanih snaga Bosne i Hercegovine[45].

Među ovim kategorijama postoje samo dvije kojima je pravo na povoljnije penzionisanje po tom Zakonu uslovljeno posebnim stažom, a to su:

– pripadnici Oružanih snaga bivše Republike Bosne i Hercegovine i

– ratni vojni invalidi.

6.7.3. Pripadnici Oružanih snaga Republike Bosne i Hercegovine

Po Zakonu o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata pripadnici Oružanih snaga bivše Republike Bosne i Hercegovine imaju pravo na povoljnije penzionisanje pod slijedećim uslovima:

1. da im priznato učestvovanje u odbrani Bosne i Hercegovine u trajanju od najmanje tri godine,
2. da nisu dezertirali iz OS Republike Bosne i Hercegovine,
3. da su najmanje 12 mjeseci prije podnošenja zahtjeva za ostvarivanje prava po tom Zakonu bili na evidenciji Službe za zapošljavanje,
4. da imaju navršene određene godine života i određenu dužinu penzijskog staža, u koji se računa i poseban staž.

Čini se da je ovaj četvrti uslov u istom Zakonu formulisan na dosta složen i na nedovoljno jasan način, jer iz odredaba kojima je regulisan nije baš najjasnije kako se utvrđuje ispunjenost tog uslova.

Odredbe koje regulišu ova pitanja formulisane su na način da predviđaju dvije moguće činjenične situacije:

1. kada 20 godina penzijskog staža pripadnik Oružanih snaga nema bez posebnog ratnog staža u dvostrukom trajanju,
2. kada 20 godina penzijskog staža pripadnik Oružanih snaga ima bez posebnog ratnog staža u dvostrukom trajanju.

U obje situacije potrebno je računskim putem utvrditi da li podnosilac zahtjeva, u momentu podnošenja zahtjeva (ili u momentu odlučivanja o zahtjevu) ima potreban broj navršenih godina života, kako bi ispunio ovaj četvrti uslov.

6.7.4. Situacija u kojoj 20 godina penzijskog staža podnosilac zahtjeva nema bez posebnog ratnog staža u dvostrukom trajanju

U ovoj situaciji pravo na povoljniju starosnu penziju podnosilac zahtjeva može ostvariti ukoliko u momentu podnošenja zahtjeva (ili u vrijeme odlučivanja o zahtjevu) ima navršenu potrebnu starost,  koja se izračunava tako što se od 65 godina života oduzima vremenski period koji je podnosiocu zahtjeva priznat u učestvovanju u odbrani Bosne i Hercegovine u jednostrukom trajanju.

Ukoliko nakon oduzimanja tog vremenskog perioda od 65 godina podnosilac zahtjeva ima navršenu istu ili manju starost od one koja se dobije nakon tog oduzimanja, tada mu pripada predmetno pravo.

Ovo se možda može bolje shvatiti na praktičnom primjeru: ako podnosilac zahtjeva, primjera radi, u momentu podnošenja zahtjeva (ili bar u vrijeme odlučivanja o zahtjevu) ima 61 godinu života, 21 godinu ukupnog penzijskog staža (u koji je uračunat i poseban staž u dvostrukom trajanju), i šest godina priznatog posebnog staža u dvostrukom trajanju, tada on, dakle, bez tog posebnog staža, nema 20 godina ukupnog penzijskog staža, što znači da se mora svrstati u prvu od dvije naprijed navedene situacije (kao pripadnik Oružanih snaga koji 20 godina penzijskog staža nema bez posebnog ratnog staža u dvostrukom trajanju).

U tom slučaju njemu se od 65 godina oduzimaju tri godine posebnog staža u jednostrukom trajanju i, kao rezultat, dobija se da je, radi ispunjavanja četvrtog uslova, u momentu podnošenja zahtjeva, odnosno u momentu odlučivanja o zahtjevu, morao imati navršenih najmanje 62 godine života.

Prema tome, zahtjev iz ovog primjera bio neosnovan (preuranjen), jer je podnosilac zahtjeva u tom hipotetičkom slučaju imao navršenih 61, umjesto 62 godine života, što znači da takav pripadnik Oružanih snaga ne bi ispunio pomenuti četvrti uslov. [46]

6.7.5. Situacija u kojoj 20 godina penzijskog staža podnosilac zahtjeva ima bez posebnog ratnog staža u dvostrukom trajanju

Kao primjer iz ove situacije, može se uzeti hipotetički slučaj u kome podnosilac zahtjeva ima navršenih 60 godina života, 27 godina ukupnog penzijskog staža (u koji je uračunat i poseban staž u dvostrukom trajanju), i četiri godine priznatog posebnog staža u dvostrukom trajanju.

Kada se od 65 godina života takvom podnosiocu zahtjeva oduzima period koji mu je priznat u učestvovanju u odbrani Bosne i Hercegovine u dvostrukom trajanju, tj. četiri godine posebnog staža u dvostrukom trajanju, tada proizilazi da je podnosilac zahtjeva u momentu podnošenja zahtjeva morao imati navršenu najmanje 61 godinu života, što upućuje na zaključak da bi i zahtjev iz ovog primjera bio neosnovan (preuranjen), jer je podnosilac zahtjeva u tom hipotetičkom slučaju imao navršenih 60, umjesto 61 godinu života, što znači da ni ovaj pripadnik Oružanih snaga ne bi ispunio pomenuti četvrti uslov.

Međutim, u ovoj situaciji prisutna je i naprijed pomenuta nejasnoća odredaba koje regulišu ova pitanja u predmetnom Zakonu, iz razloga što je u Zakonu istovremeno propisano da se starosna penzija ostvaruje “tako da se od 65 godina života oduzima period koji je licu priznat u učestvovanju u odbrani Bosne i Hercegovine u dvostrukom trajanju“, ali je poslije toga dodat i tekst “pri čemu se poseban ratni staž priznaje u jednostrukom trajanju“, što se čini protivuriječnim i nelogičnim, jer se poseban staž ne može istovremeno računati i u dvostrukom i u jednostrukom trajanju.[47]

6.7.6. Ratni vojni invalidi

Pravo na na povoljnije penzionisanje po ovom Zakonu imaju ratni vojni invalidi pod uslovima:

1. da im je priznato 60% ili više ratnog vojnog invaliditeta,
2. da su proglašeni vojno nesposobnim isključivo na osnovu ranjavanja na izvršenju borbenog zadatka.

Ukoliko ispunjavaju navedene uslove  ratni vojni invalidi mogu ostvariti pravo na povoljnije penzionisanje bez obzira na dužinu posebnog staža.

6.7.7. Prava korisnika koji su već ostvarili pravo na povoljniju penziju

Korisnici prava na povoljnije penzionisanje kojima je to pravo već priznato po ranijim propisima, tj. po Zakonu o potvrđivanju prava na prijevremenu starosnu penziju ostvarenu pod povoljnijim uslovima i naprijed pomenutim Uredbama, zadržavaju pravo na penziju  ostvarenu ili potvrđenu po odredbama tog zakona, ukoliko je to za njih povoljnije.

Takvim korisnicima Federalni zavod za penzijsko i invalidsko osiguranje bio je dužan, u roku 60 dana od dana stupanja na snagu Zakona o potvrđivanju prava na prijevremenu starosnu penziju ostvarenu pod povoljnijim uslovima, po službenoj dužnosti provesti postupak i donijeti nova rješenja korisnicima prava na povoljniju penziju nad kojim je okončan postupak kontrole u skladu sa Zakonom o kontroli zakonitosti korištenja prava iz boračko-invalidske zaštite,[48]  dok je za korisnike nad kojim nije okončan postupak kontrole u skladu sa Zakonom o kontroli zakonitosti korištenja prava iz boračko-invalidske zaštite, u istom roku bio dužan donijeti privremena rješenja do okončanja postupka kontrole zakonitosti, a po okončanju kontrole zakonitosti i za ta lica izdati trajna rješenja.

U tom postupku Federalni zavod za penzijsko i invalidsko osiguranje bio je dužan utvrditi da li je za korisnike prava na povoljnije penzionisanje, kojima je to pravo već priznato po ranijim propisima, povoljnija penzija koju su primali po tim ranijim propisima, ili im je povoljnija penzija koja bi im bila priznata u skladu sa  Zakonom o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata.

Ukoliko utvrdi da im je  zadržavaju pravo na penziju povoljnija penzija koju su primali po tim ranijim propisima, tada je Federalni zavod za penzijsko i invalidsko osiguranje bio je dužan donijeti nova rješenja takvim korisnicima, dok je, u suprotnom, tj. ukoliko utvrdi da im je povoljnija penzija koju su primali po tim ranijim propisima, bio dužan donijeti nova rješenja u skladu sa Zakonom o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata.

6.8. Prava po osnovu posebnog staža po Zakonu o potvrđivanju prava na prijevremenu starosnu penziju ostvarenu pod povoljnijim uslovima[49]

Ovim zakonom potvrđena su sva ostvarena prava na prijevremenu starosnu penziju pod povoljnijim uslovima za korisnike koji su to pravo ostvarili prema predmetnim Uredbama Vlade Federacije Bosne i Hercegovine o povoljnijem penzionisanju, te propisano da ta prava nastavljaju i dalje koristiti.

Na taj način Parlament Federacije izvršio je legalizaciju prava o povoljnijem penzionisanju koja su priznata Uredbama Vlade Federacije Bosne i Hercegovine, za koje akte je Ustavni sud Federacije ocijenio da su neustavni iz razloga što Vlada Federacije nije imala zakonska ovlaštenja za donošenje takvih Uredbi.

6.9. Prava po osnovu posebnog staža po domaćem i međunarodnim sporazumima

U Bosni i Hercegovini prava po osnovu posebnog staža, između ostalog, regulisana su i po domaćem i međunarodnim sporazumima, o kojima će više riječi biti u nastavku.

6.9.1. Prava po osnovu posebnog staža po Sporazumu zaključenom između bosansko-hercegovačkih nosilaca osiguranja

Domaći Sporazum, koji se tiče ne samo posebnog staža, nego i svih drugih prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja o međusobnim pravima i obavezama u sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja, u toku 2000. godine, zaključila su tri tadašnja bosansko-hercegovačka nosioca osiguranja, i to: Društveni fond za penzijsko i invalidsko osiguranje BiH, Zavod mirovinskog i invalidskog osiguranja Mostar i Javni Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje Republike Srpske.

U nastavku će biti razmatrana neka pitanja iz tog Sporazuma koja se tiču posebnog staža.

6.9.2. Ko vrši isplatu penzija korisnicima kojima je u bivšoj SFRJ isplatu penzija vršio Društveni fond za penzijsko i invalidsko osiguranje BiH?

Korisnicima penzije, uključujući i one kojima je bio priznat poseban staž, kojima je isplatu penzije zaključno sa mjesecom martom 1992. godine vršio bivši Društveni fond za penzijsko i invalidsko osiguranje BiH, a kojima isplatu penzije za period april 1992. godine – dan stupanja na snagu ovog sporazuma nije vršio ni jedan Nosilac osiguranja, isplatu penzije vrši Nosilac osiguranja na čijem se području nalazila isplatna adresa korisnika za mjesec mart 1992. godine na teritoriji Bosne i Hercegovine, bez obzira na sadašnje mjesto prebivališta ili mjesto boravka korisnika penzije, s tim da, ako se isplatna adresa korisnika penzije za mjesec mart 1992. godine nalazila van teritorije Bosne i Hercegovine, ali na teritoriji bivše SFRJ, isplatu penzije vrši Nosilac osiguranja na čijem području je korisnik penzije, prije ostvarivanja prava, bio posljednji put osiguran u Bosni i Hercegovini, bez obzira na sadašnje mjesto prebivališta ili mjesto boravka korisnika penzije.[50]

Ako je isplatu penzije zaključno sa mjesecom martom 1992. godine vršio bivši Fond van teritorije bivše SFRJ, a isplatu penzije nakon toga nije preuzeo ni jedan od Nosilaca osiguranja na svom području, isplatu tim korisnicima nastaviće da isplaćuje Društveni fond za penzijsko i invalidsko osiguranje Bosne i Hercegovine, s tim što su ostala dva Nosioca osiguranja obavezna da Društvenom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje Bosne i Hercegovine nadoknade po jednu trećinu bruto penzija i troškova isplata tih penzija.

Ukoliko je pravo na penziju priznao jedan od Nosilaca osiguranja od 1. aprila 1992. godine ili kasnije, a isplata nije vršena do stupanja na snagu predmetnog Sporazuma, isplatu vrši Nosilac osiguranja kod kojeg je osiguranik bio posljednji put osiguran, s tim što će Javni fond za penzijsko i invalidsko osiguranje Republike Srpske priznati pravo po propisima koje primjenjuje.[51]

6.9.3 Koji nosilac osiguranja uzima u obzir poseban staž?

Penzijski staž koji je bio navršen u republikama bivše SFRJ i kod bivšeg Zavoda za penzijsko i invalidsko osiguranje vojnih osiguranika Beograd, uključujući i poseban staž, nosioci osiguranja u BiH dužni su uzeti u obzir za ispunjenje uslova za priznavanje prava i za određivanje visine penzije, u skladu sa propisima koje primjenjuju, s tim što poseban staž uzima u obzir samo Nosilac osiguranja koji je taj staž priznao.[52]

6.10. Prava po osnovu posebnog staža po međunarodnim sporazumima i ugovorima

Pitanja koja se tiču posebnog staža po međunarodnim sporazumima i ugovorima o socijalnom osiguranju, koje je sa  drugim državama zaključila Bosna i Hercegovine, tim aktima nisu posebno regulisana, tako da se na ta pitanja primjenjuju domaći propisi.
Izuzetak predstavlja samo poseban staž koji je priznat za vremenski period prije 01. januara 1965. godine.
Poseban staž za taj vremenski period, ako je potrebno, nosilac osiguranja jedne države ugovornice uzima u obzir za sabiranje penzijskog staža u slučaju kada je, prema pravnim propisima jedne države ugovornice, sticanje, očuvanje ili ponovno priznavanje prava na davanje uslovljeno navršenjem određenog broja godina penzijskog staža, tretirajući poseban staž za taj vremenski period kao da je navršen prema pravnim propisima koje on primjenjuje.[53]

* Predsjednik upravnog odjeljenja Kantonalnog suda u Tuzli.

[1] Član 49. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja (“Službeni list SFRJ”, br, 23/82, 77/82, 75/85, 8/87, 65/87, 87/89, 44/90, 41/94 – u daljem tekstu: Zakon o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ).

[2] Član 60. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[3] Član 59. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[4] Član 18. Zakona o pravima hrvatskih branitelja iz Domovinskog rata i članova njihovih obitelji („Narodne novine“ broj 108/1996).

[5] Član 33. Zakona o pravima hrvatskih branitelja iz Domovinskog rata i članova njihovih obitelji („Narodne novine“ broj 174/2004).

[6] Član 37. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službeni glasnik RS”, br. 134/2011, 82/2013, 96/2013 – odluka US, 103/2015, 111/2021, 15/2022 i 132/2022, koji je stupio na snagu nakon prestanka primjene ranijeg Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju – “Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 32/00, 40/00, 37/01, 32/02, 40/02, 47/02, 110/03, 67/05, 20/07, 33/08, 1/09, 71/09, 106/09 i 118/09, – u daljem tekstu:  Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske).

[7] Član 38. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske.

[8] Odlučujući o zahtjevu predsjednice Federacije Bosne i Hercegovine za utvrđivanje ustavnosti člana 8. Uredbe o sticanju prava na starosnu penziju pod povoljnijim uslovima pripadnika bivše Vojske Federacije Bosne i Hercegovine i državnih službenika i namještenika bivšeg Ministarstva odbrane, Ustavni sud Federacije Bosne i Hercegovine je presudom broj U-40/10, od 05. aprila 2011. godine, utvrdio da ova Uredba nije u skladu sa Ustavom Federacije Bosne i Hercegovine, iz razloga što je donosilac predmetne Uredbe -Vlada Federacije Bosne i Hercegovine, prekoračila svoju Ustavom utvrđenu nadležnost, pošto je tom Uredbom regulisala materiju koja se odnosi na sticanje prava na starosnu penziju za određene kategorije lica pod povoljnijim uslovima, koja materija spada u oblast socijalne politike i koja je u nadležnosti Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine, a ne Vlade Federacije Bosne i Hercegovine. Iz tih razloga Ustavni sud Federacije odlučio je da je cijela Uredba u nesaglasnosti s Ustavom Federacije Bosne i Hercegovine, a ne samo njen član 8., u dijelu koji reguliše dobivene donacije ili otpremnine, vrijednosti 6.000,00 KM. Međutim, kasnije je Parlament Federacije donio naprijed pomenuti Zakon o potvrđivanju prava na prijevremenu starosnu penziju ostvarenu pod povoljnijim uslovima, kojim je potvrdio sva prava ostvarenu tom i ranijim Uredbama Vlade Federacije BiH.

[9] Član 51. stav 1. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[10] Član 51. stav 2. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[11] Član 53. stav 4. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[12] Član 54. stav 3. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[13] Član 54. stav 4. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[14] Član 53. stav 3. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[15] Član 55. stav 1. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[16] Član 55. stav 4. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja bivše SFRJ.

[17] Član 94. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službene novine Federacije BiH”, br.  29/98, 49/00, 32/01, 73/05, 59/06, 4/09 i 55/12,).

[18] Član 2. Uredbe sa zakonskom snagom o Oružanim snagama Republike BiH („Službeni list RBiH broj 4/92, 7/92, 19/92, 17/93, 27/93 i 13/94).

[19] Član 1. Uredbe o kriterijima, načinu i postupku priznavanja vremena provedenog u odbrani Bosne i Hercegovine u penzijski staž kao poseban staž („Službene novine Federacije BiH“ broj 35/05 i 75/09).

[20] Član 95. ranijeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju i član 38. stav 2. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[21] Član 94. stav 1. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službene novine Federacije BiH”, br.  29/98, 49/00, 32/01, 73/05, 59/06, 4/09 i 55/12), koji Zakon je bio na snazi do 01.03.2018. godine, kada je na snagu stupio sadašnji Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju – “Službene novine Federacije BiH”, br.  13/18, 93/19 – Ustavni sud Federacije Bosne i Hercegovine, 90/21 i 19/22).

[22] Član 96a stav 2. ranijeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[23] Član 36. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[24] Član 37. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[25] Član 30. stav 2. ranijeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[26] Član 137. ranijeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[27] Član 142. i 143. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[28] Vidjeti prvobitnu verziju člana 144. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[29] Vidjeti član 2. Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službene novine Federacije BiH” broj 90/21), koji je stupio na snagu dana 18.11.2021. godine.

[30] Vidjeti član 143. i 144. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[31] Vidjeti član 40. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[32] Član 38. stav 2. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[33] Član 36. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[34] Član 44. stav 4. i 5. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[35] Vidjeti član 1. Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službene novine Federacije BiH” broj 90/21).

[36] Član 100. stav 3. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[37] Član 100. stav 4. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[38] Član 140. stav 1. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[39] „Službene novine Federacije BiH“ broj 33/04, 56/05, 70/07, 9/10 i 90/17 – stupio na snagu dana 20.06.2004. godine.

[40] Član 31., 31.a i 31.b. sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

[41] “Službene novine Federacije BiH” broj 41/13 i 90/17, – stupio na snagu dana 30.05.2013. godine.

[42] “Službene novine Federacije BiH” br. 42/11 i 37/12.

[43] Naprijed pomenute Uredbe I, II i III.

[44] Ovdje se radi o pripadnicima Oružanih snaga bivše Republike Bosne i Hercegovine, tj. pripadnicima: Armije Republike Bosne i Hercegovine, HVO, MUP-a Republike Bosne i Hercegovine i HZHB.

[45] Tu se radi o pripadnicima Oružanih snaga sadašnje Bosne i Hercegovine.

[46] S tim što bi takav podnosilac zahtjeva ispunjavao uslove za ostvarivanje prava na izuzetnu prijevremenu penziju po odredbama sadašnjeg federalnog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, jer bi mu se starosna granica za ostvarivanje prava na starosnu penziju (65 godina života) snizila za ukupno priznati poseban staž (6 godina) na 59 godina života: 65 – 6 = 59).

[47] Vidjeti član 4. tačka 3. Zakona o prijevremenom povoljnijem penzionisanju boraca odbrambeno-oslobodilačkog rata.

[48] “Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine”, broj 82/09, 11/10 – ispravka i 103/21. Važno je napomenuti da je odredbama člana 4. stav 3. Zakona o izmjenama i dopunama  Zakona o provođenju kontrole zakonitosti korištenja prava iz oblasti boračko-invalidske zaštite, izmijenjen članu 7. stav (9) tog Zakona na način da se protiv konačnih rješenja Federalnog ministarstva donesenih u postupku revizije izvršene po tom Zakonu može pokrenuti upravni spor kod kantonalnog suda nadležnog prema mjestu donošenja rješenja kojim je priznato pravo koje je bilo predmet kontrole po odredbama ovog zakona, na koji način je, stupanjem na snagu tih izmjena, tj. od 23.12.2021. godine, prestala nadležnost Vrhovnog suda Federacije za odlučivanje o tužbama protiv konačnih upravnih akata u ovim upravnim stvarima, i ista prenesena na kantonalne sudove.

[49] “Službene novine Federacije BiH” br. 42/11 i 37/12.

[50] Član 3. Sporazuma o međusobnim pravima i obavezama u sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja (“Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine” broj 24/00).

[51] Član 4. istog Sporazuma.

[52] Član 5. istog Sporazuma.

[53] Vidjeti Član 40. stav 3. Sporazuma između Bosne i Hercegovine i Savezne Republike Jugoslavije o socijalnom osiguranju („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ – Međunarodni ugovori broj 16/03), član 40. stav 2. Ugovora o socijalnom osiguranju između Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske (“Službeni glasnik Bosne i Hercegovine” broj 39/01), i član 1. tačka 10. Sporazuma o socijalnom osiguranju između Bosne i Hercegovine i Republike Slovenije (“Službeni Glasnik BiH “, broj 8/07 – dodatak Međunarodni ugovori – u daljem tekstu Sporazum).